Ευρώπη: Ήρεμη Δύναμη;
του καθηγητή Θεόδωρου Κουλουμπή, 30/9/02
|
Η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να δημιουργήσει - συμπληρωματικά, όχι ανταγωνιστικά - και τον Ευρωστρατό της, και την πολεμική της βιομηχανία, και τις πολυεθνικές, ευέλικτες και αποτελεσματικές ειρηνευτικές δυνάμεις.
|
Τι είδους Ευρώπη θέλουμε να οικοδομήσουμε; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα που θα μας απασχολεί στα κρίσιμα και καθοριστικά χρόνια που έρχονται. Τα οράματα
για το μέλλον μας ποικίλλουν και συχνά είναι ασύμβατα. Οι λεγόμενοι Ευρωπαϊστές (τους βρίσκουμε κυρίως στη Γαλλία) οραματίζονται τη δημιουργία μιας
σφιχτοδεμένης ομοσπονδίας με κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας· μια Ευρώπη πολυδιάστατη που δεν θα αποκαλείται πλέον "οικονομικός γίγαντας και
πολιτικός νάνος"· μια Ευρώπη που θα συμμετέχει ισότιμα (με τις ΗΠΑ) στη ρύθμιση του διεθνούς συστήματος και στην αντιμετώπιση των πολλαπλών προκλήσεων του
πλανήτη. Από την άλλη πλευρά του φράχτη, οι λεγόμενοι Ατλαντιστές (τους βρίσκουμε συνήθως στη Βρετανία) αρκούνται στη διατήρηση της Ευρώπης σε ένα σχήμα
ενοποιητικού διεθνούς οργανισμού ανεξάρτητων κρατών με έμφαση στην οικονομική συνεργασία στο πλαίσιο μιας ενιαίας αγοράς. Για τους Ατλαντιστές η ασφάλεια του
Ευρωπαϊκού οικοδομήματος είναι κυρίως υπόθεση του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ και θεωρούν ουτοπία κάθε προσπάθεια δημιουργίας μιας ανεξάρτητης (εν δυνάμει ανταγωνιστικής
με τις ΗΠΑ) ευρωπαϊκής αμυντικής οντότητας.
Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Χάρβαρντ, Άντρου Μοράβτσικ, σε πρόσφατο και άκρως διαφωτιστικό άρθρο του* μας βοηθά να φτάσουμε σε μερικά χρήσιμα
συμπεράσματα. Τιτλοφορεί το άρθρο του "Η ήσυχη υπερδύναμη", αναφερόμενος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις μελλοντικές της δυνατότητες να ασκεί επιρροή σε παγκόσμιο
επίπεδο. Κεντρική του πρόταση είναι ότι η ισχύς των μεγάλων δυνάμεων διαχωρίζεται σε δύο διαφορετικές και εξίσου σημαντικές συνιστώσες: στρατιωτική δύναμη και
πολιτική δύναμη (civilian power, όπως αποκαλεί την τελευταία).
Οι ΗΠΑ έχουν συντριπτική υπεροχή έναντι της Ευρώπης στη διάσταση της στρατιωτικής δύναμης. Ο Μοράβτσικ αναφέρει ότι οι ΗΠΑ δαπανούν για τις αμυντικές τους
ανάγκες μεγαλύτερα ποσά από το σύνολο των αντίστοιχων δαπανών των Ρωσίας, Κίνας, Βρετανίας, Γαλλίας, Γερμανίας, Ιαπωνίας και Ινδίας. Έχουν δε τη μοναδική
ικανότητα να μεταφέρουν τη στρατιωτική τους μηχανή (τεχνολογίας αιχμής) σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, με πρόσφατα παραδείγματα τις επιχειρήσεις στο Κόσοβο/Σερβία
και στο Αφγανιστάν.
Στο πολιτικό-οικονομικό επίπεδο, όμως, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Όπως παρατηρεί ο Λουκάς Τσούκαλης "... το οξύμωρο είναι ότι η εξασθένηση του
δολαρίου, σε συνδυασμό με μια κρίση εμπιστοσύνης για το αμερικανικό οικονομικό σύστημα, συμπίπτει με μια περίοδο αδιαμφισβήτητης πολιτικής και στρατιωτικής
ηγεμονίας των ΗΠΑ".** Ο Μοράβτσικ προχωρεί ένα βήμα παραπάνω και θεωρεί ότι η ζυγαριά στα πολιτικο-οικονομικά (όχι βεβαίως τα στρατιωτικά) δρώμενα αρχίζει να
γέρνει προς την πλευρά της Ευρώπης. Για να στηρίξει την άποψή του, μεταξύ άλλων, χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα: α. Η Σερβία και το Μαυροβούνιο διατηρούν τη
συνοχή τους διότι ο Χαβιέ Σολάνα - πολιτικός τσάρος της ΕΕ - τούς διαμήνυσε ότι διχοτόμηση και ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ασύμβατες προοπτικές· β. Το
σύνολο της αναπτυξιακής βοήθειας (και επακόλουθης επιρροής) που προσφέρει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των ΗΠΑ· γ. Κατά
παράκληση των ΗΠΑ, η ΕΕ έχει διαθέσει 3,5 δισ. ευρώ για την ανασυγκρότηση της Παλαιστινιακής Αρχής· και δ. Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαθέτουν δέκα
φορές περισσότερους άνδρες/γυναίκες σε ειρηνευτικές αποστολές από αυτές των ΗΠΑ. Ακόμα και στο Κόσοβο οι ειρηνευτικές δυνάμεις της ΕΕ αποτελούν το 50% του
συνόλου και στο Αφγανιστάν το 84% αντιστοίχως.
Συμπερασματικά, ο Μοράβτσικ αποδέχεται το σχόλιο του Γάλλου στοχαστή Dominique Moisi, ότι "η Αμερική πολεμά, η ΕΕ χρηματοδοτεί, και ο ΟΗΕ ταΐζει [διοχετεύει
ανθρωπιστική βοήθεια]".
Επιστρέφοντας στον προβληματισμό που θέσαμε στην αρχή του άρθρου, αξίζει να κλείσουμε με τέσσερα ρητορικά ερωτήματα:
- Για να γίνει η ΕΕ μια "ολοκληρωμένη υπερδύναμη" πρέπει (και μπορεί;) να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ, όχι μόνο οικονομικά, αλλά και στρατιωτικά; Η απάντηση είναι
μάλλον αρνητική ως προς το στρατιωτικό σκέλος. Καταρχάς το κόστος της αύξησης των αμυντικών δαπανών της Ευρώπης θα αποδειχθεί επαχθές, ανεπαρκές και πολιτικά
απαράδεκτο. Ταυτοχρόνως, μια υποθετική "κούρσα εξοπλισμών" μεταξύ των δύο πυλώνων του Ατλαντικού θα μπορούσε να οδηγήσει σε τριβές και παγκοσμίου εμβέλειας
αποσταθεροποιήσεις.
- Μπορεί η Ευρώπη να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ στην άσκηση ουσιώδους επιρροής βασιζόμενη μόνο στην πολιτικο-οικονομική της δύναμη; Εδώ η απάντηση είναι μάλλον
θετική. Η γηραιά ήπειρός μας έχει πικρή πείρα δύο αιώνων γεωστρατηγικού τύπου διεθνών συγκρούσεων. Αποικιοκρατία, εκστρατευτικά σώματα, αλυτρωτισμοί,
πρόσκαιρες και υστερόβουλες συμμαχίες, αχόρταγοι ολοκληρωτισμοί, οδήγησαν τον εικοστό αιώνα σε δυο φονικούς παγκόσμιους πολέμους και στο ολοκαύτωμα.
Μεταπολεμικά, η Ευρώπη κυριολεκτικά αποκήρυξε το παρελθόν της. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση των Μονέ και Σουμάν παρέκαμψε τα φαντάσματα του παρελθόντος,
δημιουργώντας αυτό που σήμερα αποκαλούμε την "Ευρώπη χωρίς Σύνορα". Γιατί όχι λοιπόν; Η Ευρώπη - με τη στρατηγική της διεύρυνσης και των ειδικών δυνάμεων
συνεργασίας και στήριξης που δημιουργούνται - μπορεί και πρέπει να πολλαπλασιάσει την καλώς εννοούμενη πολιτική της ικανότητα.
- Είναι η σύγκρουση αρχών και
συμφερόντων αναπόφευκτη ανάμεσα στις υπερδυνάμεις που εκπροσωπούνται από το δολλάριο και το ευρώ αντιστοίχως; Η απάντηση εδώ πρέπει να είναι αρνητική.
Ασχέτως των εκάστοτε πολιτικών εξελίξεων, οι δύο πυλώνες του Ατλαντικού μοιράζονται αξίες που συνοψίζονται με λέξεις όπως ελευθερία, δημοκρατία, αλληλεγγύη,
ανάπτυξη, αλληλεξάρτηση και σεβασμός στους νόμους (εθνικούς και διεθνείς). Στο επίπεδο των συμφερόντων είναι, βεβαίως, φυσιολογικό να υπάρχουν ανταγωνισμοί
που μερικές φορές γίνονται σκληροί. Αλλά ύστατο συμφέρον των δύο πλευρών του Ατλαντικού είναι να μην συγκρουστούν. Η καταστροφικότερη προοπτική για τον 21ο
αιώνα θα ήταν μια "εμφύλια αναμέτρηση" ανάμεσα στα δύο μεγάλα σκέλη του Δυτικού Πολιτισμού.
- Είναι η Ευρώπη εκ των πραγμάτων καταδικασμένη στη χρήση ήπιας ισχύος, παραμένοντας ένα "ευκατάστατο προτεκτοράτο" των Αμερικανών; Εδώ φυσικά η απάντηση
είναι αρνητική. Η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να δημιουργήσει - συμπληρωματικά, όχι ανταγωνιστικά - και τον Ευρωστρατό της, και την πολεμική της βιομηχανία, και
τις πολυεθνικές, ευέλικτες, και αποτελεσματικές ειρηνευτικές δυνάμεις. Στην περίπτωση που κάποια μελλοντική αμερικανική κυβέρνηση αποφασίσει να αποχωρήσει
από το ευρωμεσογειακό γίγνεσθαι, η Ευρώπη ούτε πρέπει, ούτε μπορεί να μείνει αφύλακτη.
* ANDREW MORAVCSIK, "THE QUIET SUPERPOWER", NEWSWEEK, 17 JUNE 2002.
** ΛΟΥΚΑΣ ΤΣΟΥΚΑΛΗΣ, "ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΣΟΤΙΜΙΕΣ", ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21 ΙΟΥΛΙΟΥ 2002.
Σημ.: Το άρθρο δημοσιεύθηκε και στην Καθημερινή (30/7/2002)
|
